Platon – Wikipedia tiếng Việt

Platon Sinh c. 428–427 TCN[1] Athena Mất c. 348–347 TCN (aged k. 80) Athena Quốc tịch Hy Lạp Thời đại Triết học Cổ đại Lĩnh vực Triết học Phương tây Trường phái Chủ nghĩa Platon Sở thích tu từ học, nghệ thuật, văn học, tri thức luận, công lý, đức, chính trị, giáo dục, gia đình, chủ nghĩa quân phiệt Ý tưởng nổi trội Học thuyết các dạng, chủ nghĩa duy tâm, chủ nghĩa duy thực, hyperuranion, metaxy, khôra Ảnh hưởng tới Hầu hết các nhà triết học phương tây đều theo công trình của ông như Aristoteles, Augustinô thành Hippo, Chủ nghĩa Tân Platon, Cicero, Plutarchus, Chủ nghĩa khắc kỷ, Anselm, Machiavelli, Descartes, Hobbes, Leibniz, Mill, Schopenhauer, Kierkegaard, Nietzsche, Heidegger, Arendt, Gadamer, Imam Khomeini, Russell and countless other philosophers and theologians

Platon (tiếng Hy Lạp: Πλάτων, Platōn, "Vai Rộng"),hay còn được Anh hóa là Plato, khoảng 427-347 TCN, là một nhà triết học cổ đại Hy Lạp được xem là thiên tài trên nhiều lĩnh vực, có nhiều người coi ông là triết gia vĩ đại nhất mọi thời đại cùng với Socrates là thầy ông.

Sinh ra ở Athen, ông được hấp thụ một nền giáo dục tuyệt vời từ gia đình, ông tỏ ra nổi bật trên mọi lĩnh vực nghệ thuật và đặc biệt là triết học, ngành học mà ông chuyên tâm theo đuổi từ khi gặp Socrates.

Ông đã từng bị bán làm nô lệ và được giải thoát bởi một người bạn, sau đó, ông đã trở về Athena khoảng năm 387 TCN và sáng lập ra Akademia (tên lấy theo khu vườn nơi ông ở). Đây có thể được coi là trường đại học đầu tiên trong lịch sử nhân loại, nơi dành cho nghiên cứu, giảng dạy khoa học và triết học. Aristoteles đã theo học tại đây khi 20 tuổi và sau này lập ra một trường khác là Lyceum.

Khi Socrates chết vào năm 399 TCN thì Platon mới khoảng 31 tuổi. Trong suốt phiên tòa xử thầy mình, ông ngồi dự ở phòng xử án. Toàn bộ chuỗi biến cố đó dường như đã ăn sâu vào tâm hồn ông thành một kinh nghiệm chấn động, vì ông đánh giá Socrates là người giỏi nhất, minh triết nhất và chính trực nhất trong tất cả mọi người.

Từ đó Platon bắt đầu cho phổ biến một loạt các đối thoại triết học trong đó nhân vật chính luôn luôn là Socrates, căn vặn những kẻ đối thoại của ông về những khái niệm căn bản về đạo đức và chính trị, làm cho họ mắc mâu thuẫn trước những câu hỏi của ông.

Có lẽ Platon có hai động cơ chính để làm việc này. Một là để thách thức và tái khẳng định những lời giáo huấn của Socrates bất chấp chúng đã bị kết án một cách công khai; hai là để phục hồi danh dự người thầy yêu quý của mình, cho mọi người thấy ông không phải là một kẻ hủy hoại giới trẻ mà là một bậc thầy danh giá nhất của họ.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

Thời gian và nơi sinh của Platon thì không được biết rõ nhưng chắc chắn một điều là ông sinh ra trong một gia đình quý tộc và có ảnh hưởng. Theo nhiều nguồn tài liệu cổ, hầu hết các học giả hiện đại tin rằng ông sinh ra ở Athen hoặc Aegina^[b] trong khoảng 429 và 423 TCN.^[a] Cha ông là Ariston. Theo truyền thống còn tranh cãi, như thông báo của Diogenes Laertius, Ariston có gốc gác từ vua Athena, Codrus, và vua của Messenia, Melanthus.^[2] Mẹ của Platon là Perictione, gia đình bà ta có quan hệ rộng rãi với những nhà làm luật Athen nổi tiếng và nhà thơ trữ tình Solon.^[3] Perictione là chị của Charmides và là cháu gái của Critias, cả hai nhân vật nổi tiếng của ba mươi bạo chúa cùng với sự sụp đổ của Athen vào cuối chiến tranh Peloponnesian (404–403 TCN).^[4] Ngoài Plato himself, Ariston và Perictione còn có ba người con khác, gồm hai trai là Adeimantus và Glaucon, và một gái Potone, là mẹ của Speusippus (cháu trai và là người kế nhiệm Platon đứng đầu học việc Triết học của ông).^[4] Theo Cộng hòa, Adeimantus và Glaucon lớn tuổi hơn Platon.^[5] Tuy vậy, trong quyển Memorabilia, Xenophon cho rằng Glaucon thì nhỏ hơn Platon.^[6]

Platon là nhà triết học duy tâm khách quan. Điểm nổi bật trong hệ thống triết học duy tâm của Platon là học thuyết về ý niệm. Trong học thuyết này ông đưa ra hai quan niệm về thế giới các sự vật cảm biết và thế giới các ý niệm. Trong đó thế giới các sự vật cảm biết là không chân thực, không đúng đắn vì các sự vật không ngừng sinh ra và mất đi, thay đổi và vận động, không ổn định, bền vững, hoàn thiện; còn thế giới ý niệm là thế giới phi cảm tính phi vật thể, là thế giới đúng đắn, chân thực, các sự vật cảm biết chỉ là cái bóng của ý niệm. Nhận thức của con người không phải là phản ánh các sự vật cảm biết của thế giới khách quan mà là nhận thức về ý niệm. Thế giới ý niệm có trước thế giới cảm biết, sinh ra thế giới cảm biết.
Từ quan niệm trên Platon đã đưa ra khái niệm "tồn tại" và "không tồn tại". "Tồn tại" theo ông là cái phi vật chất, cái nhận biết được bằng trí tuệ siêu tự nhiên là cái có tính thứ nhất. Còn "không tồn tại" là vật chất, cái có tính thứ hai so với cái tồn tại phi vật chất.
Về mặt nhận thức luận Platon cũng mang tính duy tâm. Theo ông tri thức là cái có trước các sự vật chứ không phải là sự khái quát kinh nghiệm trong quá trình nhận thức các sự vật đó. Nhận thức con người không phản ánh các sự vật của thế giới khách quan mà chỉ là nhớ lại, hồi tưởng lại của linh hồn những cái đã quên trong quá khứ.
Theo Platon tri thức được phân làm hai loại: Tri thức hoàn toàn đúng đắn và tri thức mờ nhạt.
Loại thứ nhất là tri thức ý niệm có được nhờ hồi tưởng. Loại thứ hai là tri thức nhận được nhờ vào nhận thức cảm tính, lẫn lộn đúng sai không có chân lý.
Về xã hội, Platon đưa ra quan niệm về nhà nước lý tưởng trong đó sự tồn tại và phát triển của nhà nước lý tưởng dựa trên sự phát triển của sản xuất vật chất, sự phân công hài hoà các ngành nghề và giải quyết các mâu thuẫn xã hội.

Nổi tiếng nhất trong số những người môn đệ của ông là Aristoteles. Ngoài ra, sau này có Plotinus, một triết học gia người Ai Cập (với cái tên La Mã) có thể được coi là một triết gia Hy Lạp vĩ đại cuối cùng cũng là một người chịu ảnh hưởng của Platon. Tư tưởng của ông phát triển khuynh hướng thần bí của Platon và sau đó được biết tới như học thuyết Tân Platon.

• " Tự chinh phục mình là chiến công vĩ đại nhất."

1. ^ St-Andrews.ac.uk, Đại học St. Andrews
   


2. ^ Diogenes Laertius, Life of Plato, III
   * D. Nails, "Ariston", 53
   * U. von Wilamowitz-Moellendorff, Platon, 46
   


3. ^ Diogenes Laertius, Life of Plato, I
   


4. ^ ^{a ă} W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy', IV, 10
   * A.E. Taylor, Platon, xiv
   * U. von Wilamowitz-Moellendorff, Platon, 47
   


5. ^ Platon, Cộng hòa, 2.368a
   * U. von Wilamowitz-Moellendorff, Platon, 47
   


6. ^ Xenophon, Memorabilia, 3.6.1
   

Nguồn sơ cấp (Hy Lạp và La Mã của Platon)[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn thứ cấp[sửa | sửa mã nguồn]

• Browne, Sir Thomas (1646-1672). Pseudodoxia Epidemica. 


• Guthrie, W.K.C. (1986). A History of Greek Philosophy: Volume 4, Plato: The Man and His Dialogues: Earlier Period. Cambridge University Press. ISBN 0-521-31101-2. 


• Kahn, Charles H. (2004). “The Framework”. Plato and the socratic dialogue: The Philosophical Use of a Literary Form. Cambridge University Press. ISBN 0-521-64830-0. 


• Nails, Debra (2006). “The Life of Plato of Athens”. A Companion to Plato edited by Hugh H. Benson. Blackwell Publishing. ISBN 1-405-11521-1. 


• Nails, Debra (2002). “Ariston/Perictione”. The People of Plato: A Prosopography of Plato and Other Socratics. Hackett Publishing. ISBN 0-872-20564-9. 


• Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1967). “Vorlesungsaufzeichnungen”. Werke: Kritische Gesamtausgabe (in German). Walter de Gruyter. ISBN 3-110-13912-X. 


• Notopoulos, A. (tháng 4 năm 1939). “The Name of Plato”. Classical Philology (The University of Chicago Press) 34 (2): 135–145. doi:10.1086/362227. 


• “Plato”. Encyclopaedia Britannica. 2002. 


• “Plato”. Encyclopaedic Dictionary The Helios Volume XVI (in Greek). 1952. 


• “Plato”. Suda. 10th century. 


• Smith, William (1870). “Plato”. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 


• Tarán, Leonardo (2001). Collected Papers 1962-1999. Brill Academic Publishers. ISBN 9-004-12304-0.. 


• Taylor, Alfred Edward (2001). Plato: The Man and his Work. Courier Dover Publications. ISBN 0-486-41605-4. 


• Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich von (2005 (first edition 1917)). Plato: his Life and Work (translated in Greek by Xenophon Armyros. Kaktos. ISBN 960-382-664-2. 

• Allen, R.E. (2006). Studies in Plato's Metaphysics II. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-18-6


• Ambuel, David (2006). Image and Paradigm in Plato's Sophist. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-004-9


• Bakalis, Nikolaos (2005). Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics Analysis and Fragments, Trafford Publishing ISBN 1-4120-4843-5


• Barrow, Robin (2007). Plato: Continuum Library of Educational Thought. Continuum. ISBN 0-8264-8408-5. 


• Cadame, Claude (1999). Indigenous and Modern Perspectives on Tribal Initiation Rites: Education According to Plato, pp. 278–312, in Padilla, Mark William (editor), "Rites of Passage in Ancient Greece: Literature, Religion, Society", Bucknell University Press, 1999. ISBN 0-8387-5418-X


• Cooper, John M. & Hutchinson, D. S. (Eds.) (1997). Plato: Complete Works. Hackett Publishing Company, Inc. ISBN 0-87220-349-2. 


• Corlett, J. Angelo (2005). Interpreting Plato's Dialogues. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-02-5


• Durant, Will (1926). The Story of Philosophy. Simon & Schuster. ISBN 0-671-69500-2. 


• Derrida, Jacques (1972). La dissémination, Paris: Seuil. (esp. cap.: La Pharmacie de Platon, 69-199) ISBN 2-02-001958-2


• Field, G.C. (Guy Cromwell) (1969). The Philosophy of Plato (ấn bản 2). Luân Đôn: Oxford University Press. ISBN 0198880405. 


• Fine, Gail (2000). Plato 1: Metaphysics and Epistemology Oxford University Press, USA, ISBN 0-19-875206-7


• Garvey, James (14 tháng 10 năm 2018). Twenty Greatest Philosophy Books. Continuum. ISBN 0826490530. 


• Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Plato - The Man & His Dialogues - Earlier Period), Cambridge University Press, ISBN 0-521-31101-2


• Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Later Plato & the Academy) Cambridge University Press, ISBN 0-521-31102-0


• Havelock, Eric (2005). Preface to Plato (History of the Greek Mind), Belknap Press, ISBN 0-674-69906-8


• Hamilton, Edith & Cairns, Huntington (Eds.) (1961). The Collected Dialogues of Plato, Including the Letters. Princeton Univ. Press. ISBN 0-691-09718-6. 


• Irwin, Terence (1995). Plato's Ethics, Oxford University Press, USA, ISBN 0-19-508645-7


• Jackson, Roy (2001). Plato: A Beginner's Guide. Luân Đôn: Hoder & Stroughton. ISBN 0-340-80385-1. 


• Kochin, Michael S. (2002). Gender and Rhetoric in Plato’s Political Thought. Cambridge Univ. Press. ISBN 0-521-80852-9. 


• Kraut, Richard (Ed.) (1993). The Cambridge Companion to Plato. Cambridge University Press. ISBN 0-521-43610-9. 


• Krämer, Hans Joachim (1990). Plato and the Foundations of Metaphysics. SUNY Press. ISBN 0-791-40433-1. 


• Lilar, Suzanne (1954), Journal de l'analogiste, Paris, Éditions Julliard; Reedited 1979, Paris, Grasset. Foreword by Julien Gracq


• Lilar, Suzanne (1963), Le couple, Paris, Grasset. Translated as Aspects of Love in Western Society in 1965, with a foreword by Jonathan Griffin Luân Đôn, Thames and Hudson.


• Lilar, Suzanne (1967) A propos de Sartre et de l'amour , Paris, Grasset.


• Lundberg, Phillip (2005). Tallyho - The Hunt for Virtue: Beauty,Truth and Goodness Nine Dialogues by Plato: Pheadrus, Lysis, Protagoras, Charmides, Parmenides, Gorgias, Theaetetus, Meno & Sophist. Authorhouse. ISBN 1-4184-4977-6. 


• Melchert, Norman (2002). The Great Conversation: A Historical Introduction to Philosophy. McGraw Hill. ISBN 0-19-517510-7. 


• Meinwald, Constance Chu (1991). Plato's Parmenides. Oxford University Press. ISBN 0-19-506445-3. 


• Miller, Mitchell (2004). The Philosopher in Plato's Statesman. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-16-2


• Mohr, Richard D. (2006). God and Forms in Plato - and other Essays in Plato's Metaphysics. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-01-8


• Moore, Edward (2007). Plato. Philosophy Insights Series. Tirril, Humanities-Ebooks. ISBN 978-1-84760-047-9


• Nightingale, Andrea Wilson. (1995). "Genres in Dialogue: Plato and the Construct of Philosophy", Cambridge University Press. ISBN 0-521-48264-X


• Reale, Giovanni (1990). A History of Ancient Philosophy: Plato and Aristotle. SUNY Press. ISBN 0-791-40516-8. 


• Reale, Giovanni (1997). Toward a New Interpretation of Plato. CUA Press. ISBN 0-813-20847-5. 


• Sallis, John (1996). Being and Logos: Reading the Platonic Dialogues. Đại học Indiana Press. ISBN 0-253-21071-2. 


• Sallis, John (1999). Chorology: On Beginning in Plato's "Timaeus". Đại học Indiana Press. ISBN 0-253-21308-8. 


• Sayre, Kenneth M. (2006). Plato's Late Ontology: A Riddle Resolved. Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-09-4


• Seung, T. K. (1996). Plato Rediscovered: Human Value and Social Order. Rowman and Littlefield. ISBN 0-8476-8112-2


• Szlezak, Thomas A. (1999). Reading Plato. Routledge. ISBN 0-415-18984-5. 


• Taylor, A. E. (2001). Plato: The Man and His Work, Dover Publications, ISBN 0-486-41605-4


• Vlastos, Gregory (1981). Platonic Studies, Princeton University Press, ISBN 0-691-10021-7


• Vlastos, Gregory (2006). Plato's Universe - with a new Introducution by Luc Brisson, Parmenides Publishing. ISBN 978-1-930972-13-1


• Zuckert, Catherine (2009). Plato's Philosophers: The Coherence of the Dialogues, The University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-99335-5


• Oxford University Press publishes scholarly editions of Plato's Greek texts in the Oxford Classical Texts series, and some translations in the Clarendon Plato Series.


• Harvard University Press publishes the hardbound series Loeb Classical Library, containing Plato's works in Greek, with English translations on facing pages.


• Thomas Taylor has translated Plato's complete works.


• Smith, William. (1867 — original). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. University of Michigan/Online version. 


• Aspects of antiquity: Discoveries and Controversies by M.I. Finley, issued 1969 by The Viking Press, Inc.


• Interpreting Plato: The Dialogues as Drama by James A. Arieti, Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 0-8476-7662-5

Wikimedia Commons có thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Platon